موانع چهار گانه علم عملگرا برای ایجاد قدرت در جهت رفاه جامعه

بیش از چهارصد سال پیش در سال 1605 میلادی فیلسوف انگلیسی فرانسیس بیکن در کتاب «پیشرفت دانش» این شعار تاریخی را مطرح کرد که «علم قدرت است». آنچه از قدرت، مورد نظر وی بود آن توان و اقتداری است که امکان بهبود و رفاه زندگی انسان‌ها را فراهم کند. وی یکی از اولین فلاسفه‌ای است که فلسفه خود را از علم استفاده از آن برای بهبود زندگی افراد جامعه معنا کرده بود.در واقع نیز چنین قدرتی که بتواند زندگی ابنای بشر را بهبود بخشد فقط در سایه علم و توسعه آن فراهم می‌آید. اهمیت این نکته نه در شعارگونه بودن آن، بلکه در این است که بیکن کتاب‌های متعدد در شرح و بسط توجیه این شعار و روش‌های دستیابی به آن نوشت.
درباره کتاب‌ها و نوشته‌های بیکن قابل‌توجه است این است که گرچه وی اولین کسی نبود که شعار فوق را مطرح کرده بود اما قطعا با استناد ویل دورانت به وی در تاریخ تمدن او آغاز گر عصر خرد ورزی بود. عصری که در کلاس های آکادمی تحلیل آماری پیرامون آن از بعد از رنسانس بحث میگردد و عصری که در تاریخ تحول تمدن بشر به عنوان عصر روشنگری و روی آوری به روش‌های عقلی ثبت شده است. گرچه در فلسفه بیکن مطالب جدید چندانی یافت نمی‌شود اما وی همان کاری را کرد که معمولاً فلاسفه انجام می‌دهند.

یعنی زبان عصر و دوران خود شد و آنچه را که در جوّ و حال و هوای تاریخی و فرهنگی اروپا بعد از دوره رنسانس وجود داشت تنظیم کرد و به رشته تحریر درآورد و چون چراغی بر سر راه دانشمندان و متفکران دوران خود قرار داد و در پی او فلاسفه بزرگی ظهور کردند.در مورد نقش فرانسیس بیکن این نکته قابل‌ذکر است که وی اولین جمع‌بندی در مورد روش جدید علمی را تنظیم و مطرح کرد. گرچه باید توجه داشت که اروپا قبلاً دوران رنسانس را پشت سر گذاشته بود و دانشمندانی مانند کپرنیک روش‌های فرسوده تفکر، تعقل و پژوهش را قبلاً کنار زده بودند و از روش‌های جدیدی استفاده می‌کردند، اما این فرانسیس بیکن است که روش علمی گام به گام و نظامند خود را مطرح و اجزا آن را تدوین نمود.
اجزاء اصلی این روش جدید عبارت بودند از: طرح فرضیه، انجام مشاهده و آزمایش و جمع‌آوری اطلاعات و دسته‌بندی آن و آزمون فرض بر اساس مشاهده و اطلاعات و رد کردن و کنار گذاشتن فرضیاتی که با مشاهدات قابل تأیید نیستند. البته نمی توان کتمان کرد که روش پیشنهادی وی بر حسب دانسته‌های امروزی و روش پژوهش مدرن درباره روش علمی، روشی ابتدایی و بدوی به نظر می‌رسد و چنان‌که خواهیم دید عاری از مشکلات نیست، اما وی اولین فیلسوف روش‌شناسی علمی به شمار می‌آید. او همواره خود بیان می‌کرد که این سرآغاز کار است و محققان بسیاری به زودی فراتر خواهند رفت. اما بر حسب هشدار های او به متفکران و محققان وی چهار مانع یا به تعبیر خود چهار بت را مانند دام و تله ای در فراروی متفکران و محققان در این مسیر ذکر می‌کند که بیان آن حتی در زمانه حاضر میتواند به متفکران و محققان کمک بسیاری کند تا دچار این خطاها نگردند. این انگاره نباید از نظر دور داشت که چه بسیار افراد که در نظر خود و دیگران فرهیخته به حساب می‌آیند، اما تفکر و تعقل آن‌ها چیزی جز اشتباهات آراسته به الفاظ و معانی لفظی نیست.

• آنها عبارت بودند از:
  او دسته اول از این موانع و خطاهای گمراه کننده بت‌های قبیله می‌نامد که مربوط به محدودیت‌های ذاتی حواس انسان و مخدوش شدن فهم انسان توسط آمال و امیال فردی و تعصبات است. البته این جزیی از ذات انسان است و انسان از آن رو که انسان است به این خطاها دچار است.اینکه افراد عجولانه در جهت نظم بخشیدن و کلی نگری تمایل دارد .بسیاری از افراد از تجربیات تصادفی تاثیر میپذیرند و نه مشاهداتی همراه با صبر و حوصله.حواس انسان فریب دهنده و بر پایه احساسات و عواطف بنا شده است.
• خطا و مانع دوم که آن‌ها را بت‌های غار می‌نامد، مربوط به نوع تعلیم و تعلم خاصی است که هر فرد دریافت کرده و به دلیل آن آموزش یا تجربه با نظریه‌ها و روش‌هایی آشنا شده است و از این نظریه‌ها و روش‌های مألوف بدون توجه به حدود و توان آن‌ها برای ایجاد سیستم‌های ذهنی و کاربرد آن سیستم‌ها در تجزیه و تحلیل و استنتاج استفاده می‌کند. تعصبات و نگرشِ خالی از بی طرفی.تمایلات فیزیولوژیک و روانی که حاصل آموزش و پرورش انسان هستند را میتوان عنوان کرد. متاسفانه بسیاری از دانش پذیران آکادمی در روز های اولیه کلاس ها این درگیری و چالش ها را در مقابل مطالب مدرن دارا هستند.راه حل جلوگیری از این خطا همکاری جمعی و انتقاد از یکدیگر برای سنجش حقایق و در نهایت آموزش آموزش و آموزش است.
• دسته سوم را بت‌های بازار می‌داند که در واقع اشتباه ناشی از به کاربردن کلمات و الفاظی است که دارای معانی و مفاهیم متعدد است و به کاربردن مغلطه‌آمیز این عبارات امکان ایجاد خطا در منطق و تعقل را فراهم می‌کند. به نظر بیکن این رایج‌ترین نوع اشتباه در منطق و از جدی‌ترین خطا‌ها است. شاید هیچ مشکلی را بیش از پیرامون مشکلات روش تحقیق در در اولین روز های دوره ها ذکر نمیکنیم. آن ها باید طوری سکه زده شوند که بتوان آنها را برای مشاهدات نظام مند به خدمت گرفت.
• و اما در نهایت مانع چهارم را بت تئاتر می نامد. که عبارت‌اند از، خطای ناشی از مخلوط کردن مفاهیم فلسف علم با مفاهیم ماوراءالطبیعه که حقایق این‌گونه امور از حیطه منطق و خِرد انسان بیرون است. این بخش همان مبحث علم و شبه علم است که در دوره های روش پژوهش آکادمی مورد واکاوی قرار می گیرد.
  این عصر، دوران دوری جستن از اوهام است، دوری جستن از قبول آنچه به آن‌ها از گذشتگان رسیده و دوری جستن از قبول کورکورانه سنت‌های رایج صرفاً به دلیل این که پیشینیان نیز آن را قبول داشته‌اند.

برگرفته از تاریخ تمدن ویل دورانت

• خواندن مقالات زیر به محققین توصیه می شود

• دانلود با لینک مستقیم SPSS 28 همراه فیلم آموزش ساده نصب و فعال سازی
• 150 ابزار آنلاین بسیار ضروری برای هر پژوهشگر
• مقایسه بین نرم افزار های تحلیل کیفی (Maxqda، Nvivo، Atlasti)
• آشنایی با فراترکیب (meta synthesis) و مراحل آن
• تحقیق انتقادی چیست؟
• مطالعات اولیه و ثانویه
• آیا باید از نرم افزار های تحلیل داده های کیفی استفاده کرد؟
• دانلود رایگان کتاب مهم Grounded Theory and Grounded Theorizing
• نکات مهم برای نوشتن مقاله با رویکرد کیفی