مصاحبه های الکترونیک (مزایا و معایب)

admin سپتامبر 1, 2020 آموزشی, ابزار جمع آوری اطلاعات, مطالب آموزشی رویکرد کیفی ارسال دیدگاه 2,837 بازدید

مصاحبه های الکترونیک (مزایا و معایب)

پیش از این در مقالات قبلی پیرامون پیمایش های الکترونیکی با پرسش نامه بسته در تحقیقات کمی و نیز مزایا و معایب آن با شما عزیزان آکادمی تحلیل آماری صحبت نمودیم و بیان کردیم که استفاده روزافزون از اينترنت و ارتباطاتي که به واسطه رايانه‌ها انجام مي‌شوند بر روي جامعه علمي نيز تأثيرگذار بوده‌است. امروزه استفاده گسترده از پرسشنامه آنلاین، به عنوان ابزاري جهت گردآوري داده در تحقيقات علمي به چشم مي‌خورد؛ اما یکی از مهمترین ابزارهای جمع آوری اطلاعات در رویکرد کیفی بی شک مصاحبه است. مطابق با تعریف «مصاحبه ملاقاتي است سنجيده كه بين محقق و فرد يا افراد مورد نظر او صورت مي گيرد و معمولاً‌محقق را به خوبي با وضع فرد يا افراد مطلوب آشنا مي كند» (آريانپور، 1357: 22).

مصاحبه یکی از ابزارهای معمول و متداول در بسیاری از پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی است کـه بـا گسـترش رویکردهـای کیفی و آمیخته در سال‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای بدان توجه شده است. مصاحبه گفتگویی هدفمند و معمولاً از قبل طراحی ‌شده درباره موضوعی مشخص است که حداقل دو نفر در آن شرکت دارند. فردی که پرسش‌های مصاحبه را تدوین و مطرح می‌کند، مصاحبه‌گر و فردی که به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد، مصاحبه‌شونده یا شرکت کننده است. در پژوهش‌های کیفی، به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها، با توجه به تعداد افراد درگیر در مصاحبه، شرایط مکانی و زمانی و اهـداف تحقیـق و ویژگی‌های مصاحبه‌شوندگان، نوع مصاحبه مورداستفاده متفاوت خواهد بود. در پایین صفحه برخی از نوشتار ها پیرامون مصاحبه در رویکرد کیفی به شما عزیزان آکادمی تحلیل آماری توصیه می شود.

یکی از انواع مصاحبه‌ها، مصاحبه‌های الکترونیکی است که از جایگزین‌های مصاحبه به روش مرسوم و حضوری است. این روش مصاحبه، می‌تواند مانند سایر مصاحبه‌ها برای بررسی نگرش‌ها، نظرها، باورها و تجربه‌های واقعی افراد جامعه موردمطالعه در رویکرد کیفی، استفاده ‌شود. این مصاحبه‌ها می‌توانند به دو صورت هم‌زمان و غیر هم‌زمان انجام شوند. درروش هم‌زمان مصاحبه‌کننده به‌طور هم‌زمان با مصاحبه‌شوندگان ارتباط برقرار می‌کند. مکالمات تلفنی، استفاده از Webcam و همچنین Chat در شبکه‌های اجتماعی مثال‌هایی از این روش هستند. مصاحبه‌های غیر هم‌زمان آن‌هایی هستند که مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده در زمان‌های متفاوتی در فرآیند مصاحبه شرکت می‌کنند. ایمیل، انجمن‌های اینترنتی و تابلوی اعلانات اینترنتی (Bulletin Boards) و یا سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مثال‌هایی از مصاحبه به روش غیر هم‌زمان هستند.(ویلی و سانس، 2012)
بر همین اساس این مصاحبه‌ها می‌توانند مانند مصاحبه های با روش سنتی در طیف ساختاریافته تا بدون ساختار قرار بگیرند. به‌طور مثال ممکن است پژوهشگر یک سری از سؤالات را از طریق نامه الکترونیک به شرکت‌کنندگان ارسال کند و یا پژوهشگر دیگری مصاحبه نیمه ساختار یافته‌ای را به ‌صورت گفتگو در بستر اینترنت انجام دهد؛ اما باید توجه داشت که مصاحبه الکترونیک نیز دارای مزایا و محدودیت‌هایی است.
از مزایای مصاحبه الکترونیکی می‌توان به مواردی مانند حذف بُعد مسافت، مصاحبه با افرادی که دسترسی حضوری به آن‌ها مشکل است، مصاحبه در محل طبیعی کار یا زندگی افراد و توجه به‌راحتی آن‌ها، صرفه‌جویی در هزینه، ذخیره اطلاعات به‌ آسانی و با سرعت، حذف تأثیر حضور مصاحبه‌گر و حفظ حریم خصوصی افراد و بدون نام بودن آن‌ها (روش نامه‌های الکترونیکی)، مصاحبه با گروه‌های آسیب‌پذیر مانند مبتلایان به ایدز، بزهکاران و مانند آن اشاره کرد. البته افرادی چون سالی داوینگ در سال 2012 در کتاب Online Asynchronous and Face-to-Face Interviewing بخشی از این مصاحبه الکترونیک همزمان را که آنلاین خوانده می شود مورد بررسی قرار دادند و پی بردند که این مزایا را برای آن می توان تعریف نمود.

مصاحبه هایی با جمعیت بسیار پراکنده از نظر جغرافیایی قابل انجام است.
مصاحبه با افراد یا گروههایی که دسترسی به آنها معمولاً دشوار است ، مانند افراد کم تحرک جسمی (معلولین / در زندان / بیمارستان) یا افراد منزوی اجتماعی (فروشندگان مواد مخدر / بیماران فوری و غیره) یا کسانی که در مکانهای خطرناک زندگی می کنند (به عنوان مثال مناطق جنگی )
مصاحبه ها در مکان شخصی محقق انجام می شود و محقق تمرکز بالاتری دارد.
شرکت کنندگان می توانند در حالی که فضای شخصی خود را حفظ می کنند راحت باشند و در صورت لزوم محل زندگی خاص خود را خصوصی نگه دارند.
برای شرکت کننده ای که می خواهد ناشناخته باقی بماند (به عنوان مثال افرادی که ممکن است از نوع خاصی از فناوری استفاده کنند) یا مایلند ناشناس بمانند.
صرفه جویی در هزینه های محقق (مثلاً هزینه های مربوط به مسافرت و اجاره محل).
ثبت اطلاعات به سرعت و با دقت.
تعاملات ویدئویی و صوتی در Skype یا سایر نرم افزار ها را می توان با استفاده از نرم افزار های دسک تاپ به راحتی ضبط کرد.
اثرات زیست محیطی تحقیق را کاهش دهید.(مرادی ، میر الماسی، 1398، 645)

محدودیت‌های و معایب مصاحبه الکترونیک، کاهش توجه و تمرکز شرکت‌کنندگان، عدم توانایی استفاده از فناوری، دسترسی ناکافی به اینترنت، مشکل تأیید هویت شرکت‌کنندگان و عدم دسترسی به واکنش‌های غیرکلامی است.(جاوارون و همکاران، 2016)
از چالش‌های مهم مصاحبه‌های الکترونیک، ملاحظات اخلاقی است که در این خصوص می‌توان به مواردی همچون خطر افشای اطلاعات شرکت‌کنندگان و نحوه اخذ رضایت برای شرکت در مطالعه، اشاره داشت. این مسئله در شرایطی که مصاحبه‌شوندگان گروه کودکان، نوجوانان یا افرادی که مشکلات ذهنی دارند، باشند بیشتر نمود پیدا می‌کند. یکی دیگر از مصادیق اخلاقی، استفاده نامناسب از قدرت برای بررسی فعالیت‌های مردم از طریق فنّاوری بدون جلب رضایت آن‌ها است که به آن Lurking گفته می‌شود و از موارد نقض حریم خصوصی انسان‌ها محسوب می‌شود. با این‌حال در مصاحبه الکترونیک شرکت‌کنندگان به‌راحتی می‌توانند از ادامه همکاری صرف‌نظر کنند. به همین منظور قوانین و مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهای استفاده از اینترنت و حضور در شبکه‌های اجتماعی به نام نتیکت (netiquette) وجود دارد که از ترکیب دو واژه network و etiquette به‌دست‌آمده که می‌بایست هم مصاحبه‌شونده و هم مصاحبه‌کننده با آن آشنا باشند. صرف‌نظر از ملاحظات اخلاقی، یکی دیگر از چالش‌ها، مسائل مربوط به اعتبار داده‌ها و یافته‌های جمع‌آوری‌شده از طریق مصاحبه‌های غیر هم‌زمان است. بدین منظور پژوهشگران چگونه می‌توانند مطمئن باشند که شرکت‌کنندگان حقیقی چه کسانی هستند؟ چگونه می‌توانند اطمینان یابند، پاسخ‌نامه‌های الکترونیک که منتسب به فرد پاسخ‌دهنده است، توسط خود او پاسخ ‌داده‌ شده است؟(بامبتون و همکاران، 2002)
بدین منظور پژوهشگران باید قبل از استفاده از روشی جدید در مصاحبه، به مزایا و محدودیت‌های آن توجه کنند. سطح تناسب آن را با پژوهش خود ارزیابی کنند و سپس در مورداستفاده یا عدم استفاده از این روش تصمیم بگیرند. بنابراین پیشنهاد می‌شود در صورت امکان از روش مصاحبه حضوری و چهره به چهره استفاده شود و از روش‌های الکترونیک در مواقعی که امکان مصاحبه حضوری، به دلیل عدم دسترسی حضوری یا دور بودن محل شرکت‌کنندگان، وجود دارد استفاده شود. از بین روش‌های الکترونیکی بهتر است از مصاحبه‌های هم‌زمان و تصویری استفاده کرد تا تعامل بین مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده برقرار شود؛ در غیر این صورت باید از روش‌های مصاحبه غیر هم‌زمان مانند نامه‌های الکترونیکی استفاده کرد که البته آن نیز می‌تواند با تورش و عدم اطمینان به داده‌های گردآوری‌شده همراه باشد.(پرورش و شکوه، 1397)
همانطور که در ابتدای بحث بیان کردیم امروزه فناوری اطلاعات تقریباً در تمامی حوزه‌های پژوهش ورود پیدا کرده است و مصاحبه که به ‌وفور توسط پژوهشگران کیفی استفاده می‌شود از این قاعده مستثنا نیست. همان‌طوری که اشاره شد این روش مزایا و معایب خاص خود را دارد که در پاره‌ای از موارد استفاده از آن اجتناب‌ناپذیر است. در این نوشتار نویسنده به‌ هیچ ‌عنوان مدعی جایگزینی این روش به‌ جای مصاحبه حضوری و رو در رو نیست ولی با توجه به شرایط امروز و پیشرفت‌های فناوری آن را به‌عنوان یک روش مکمل پیشنهاد می‌کنند بنابراین مصاحبه الکترونیک تنها می‌تواند یکی از اشکال مصاحبه‌ای باشد که در کنار سایر روش‌ها برای جمع‌آوری داده‌ها بکار می‌رود. مصاحبه الکترونیک ممکن است بهترین روش جمع‌آوری داده در هر شرایطی نباشد، اما با توجه به گسترش روز افزون فناوری در فرآیندهای اجتماعی و همچنین آموزش و پژوهش، امیدواریم که مصاحبه الکترونیک به ‌عنوان یک گزینه ارزشمند و مکمل در جعبه‌ابزار پژوهشگران کیفی جای خود را باز کند. ما امیدواریم که این نامه شروعی برای تحقق این آرزو باشد و بینش‌های مفیدی را برای پژوهشگرانی که ممکن است در آینده مصاحبه‌های الکترونیکی انجام دهند، ارائه کرده باشد.(جاوارون و همکاران، 2016)