طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا

تحليل محتوا همچون ساير طرح هاي تحقيقاتي داراي مراحل يك روش علمي است. با اين حال مانند ساير روش ها و تكنيك هاي پژوهش، در عين داشتن مشتركات مراحل روش تحقيق، مراحل خاص خود را نيز دارا مي باشد. مانند ساير طرح هاي پژوهشي هر طرح پيش از اجراء بايد به لحاظ رعايت موازين علمي و نيز هزينه ي انجام آن به تأييد برسد. اين امر از سوي متولي امر تحقيق و معمولاً در شوراي علمي اي كه به همين منظور تشكيل مي شود، صورت مي گيرد. تأييد طرح به معناي شروع عمليات اجرايي آن است. در ابتدا، ايراداتي كه شوراي علمي بر طرح وارد كرده است برطرف مي شود و بلافاصله اجراي طرح آغاز مي گردد. بهتر است از همان ابتدا، اجراي طرح با جديت و بدون وقفه دنبال شود تا بتوان گزارش تحقيق را در موعد مقرر آماده كرد.

رايف براي اجراي هر تحقيق سه فاز عمده تعريف مفاهيم آن پديده، برنامه ريزي يا تهيه ي طرح تحقيق، جمع آوري و تحليل داده ها را معرفي مي كند كه عبارتند از:

* تعريف مفاهيم موضوع/پديده ي مورد بررسي كه شامل تعريف مفاهيم، بيان اهداف تحقيق، تعريف مسئله، مروري بر نظريه ها و تحقيقات گذشته، طرح سؤال يا فرضيه ي تحقيق است.

* برنامه ريزي طرح تحقيق در تحليل محتوا شامل تعريف محتواي مربوطه، مشخص كردن طرح تحقيق، ايجاد جدول هاي تصنعي براي مشخص كردن دقيق رابطه ي بين متغيرهايي كه بايد سنجيده شوند، مشخص كردن جمعيت آماري، نحوه ي نمونه گيري، و انجام پيش آزمون و تعيين شيوه هاي محاسبه ي ضريب قابليت اعتماد است.

* مرحله ي تحليل داده ها نيز به پردازش داده ها، به كارگيري روش هاي آماري، و تفسير داده ها

و ارائه ي گزارش از يافته هاي تحقيق مي پردازد.

كريپندورف طرح تحقيق را مراحل تحليل كه اطلاعات علمي طبق آن پردازش مي شوند، مي نامد. وي همچنين طرح تحقيق را تشريح شيوه ي گردآوري داده ها، پردازش داده ها در جريان تحليل و ارائه ي دستورالعمل انجام آن به منظور تكرار نتايج مي داند. او مراحل فرآيند تحليل محتوا را گردآوري داده ها(واحد بندي، نمونه گيري، گزارش)، تقليل داده ها، استنباط، و تحليل مي داند.

به طور كلي مراحل طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا، به ترتيب در مراحل زير به اجرا درمي آيند:

1. تهيه ي دستورالعمل كدگذاري،
2. كدگذاري و ورود اطلاعات به رايانه وپردازش آن ،
3. محاسبه ي ضريب قابليت اعتماد ،
4. گزارش نويسي

مراحل اول، دوم و چهارم، خاص روش تحليل محتواست و در بيشتر مواقع آنچه به عنوان روش تحليل محتوا شناخته شده است.

در تحليل محتواي كيفي، پژوهشگر بايد در امر انجام تحقيقات كيفي تخصص داشته باشد تا معناي پنهان را درك كند و اين امر تا حدي براي كدگذار دشوار است. بنابراين كدگذار براي اين كار نياز تبحر و تخصص دارد و در صورتي كه فرد با اصطلاحات خاص آشنايي نداشته باشد، ممكن است معاني ضمني را از دست بدهد.

با اينكه هر كدام از صاحب نظران تحليل محتواي كيفي در اين زمينه مراحلي را پيشنهاد نموده اند، اما به طور كلي مراحل طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا برگرفته از مراحل پژوهش علمي مي باشد .

فرآيند یا مراحل طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا كيفي اغلب با جمع آوري اوليه ي اطلاعات آغاز مي شود. اين درگيري به حركت رفت و برگشتي بين توسعه ي مفهوم و جمع آوري اطلاعات در مرحله ي تحليل كمك  خواهد نمود و ممكن است در مرحله ي جمع آوري اطلاعات، در هدايت محقق به سمت منابعي كه براي پاسخ به سؤال تحقيق مفيدتر هستند مؤثر باشد. تحليل محتواي كيفي براي استنتاجات معتبر و قابل اعتماد، دسته اي از فعاليتهاي منظم و شفاف براي پردازش اطلاعات فراهم مي نمايد.

با توجه به اهداف پژوهش، تحليل محتوا ممكن است از استاندارد يا انعطاف متفاوتي برخوردار باشد، اما معمولاً مراحل طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا شامل هشت گام اصلي مي باشد اين گام ها عبارتند از:

• آماده كردن داده ها در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

تحليل محتواي كيفي ميتواند براي تحليل انواع مختلف داده ها بكار رود اما معمولاً لازم است قبل از آغاز تحليل، داده ها به متن تبديل شوند. اگر داده ها برگرفته از متون موجود باشند، انتخاب متون بايستي بر اساس هدف محقق تنظيم گردد. در برخي مطالعات، تحليل محتواي كيفي بيشترين كاربرد را در تحليل رونوشته ي مصاحبه ها به منظور آشكار كردن يا الگوبرداري از اطلاعات افراد درباره ي رفتار و افكارشان دارد.

• توصیف واحد تحلیل در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

در تحليل محتوا، دو دسته واحد داريم: واحد هاي محتوا و واحد هاي تحقيق.

واحدهاي محتوا عناصري هستند كه به طور خاص به معني و توليد محتوا مربوط مي شوند. واحدهاي محتوا، معني را منتقل مي كنند (مثل نمادها). واحدهاي فيزيكي نظير زمان و مكان هم در اين دسته جاي مي گيرند. واحدهاي محتوا بيانگر عناصري هستند كه به طور مستقل از تحقيق و اغلب به وسيله ي توليدكننده ي محتوا تعريف مي شوند (يا واحدهاي تحليل طبيعي)

منظور از واحدهاي تحقيق، واحدهايي است كه براي انجام يك تحقيق از نوع تحليل محتوا مي بايستي مشخص شوند. اين واحدها اجزايي از محتوا هستند كه از سوي محقق انتخاب و تعريف مي شوند. اين واحدها به چهار دسته تقسيم مي شوند: واحد تحليل، واحد نمونه گيري، واحد ثبت، واحد متن يا زمينه. واحد نمونه گيري واحدهاي فيزيكي اي هستند.

كه از كل محتواي مورد نظر انتخاب مي شوند.

• توسعه ي طبقه ها و طرح كدگذاري در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

در واقع تحليل محتواي كيفي حاصل تعامل دو فرآيند است: ( 1) تعيين خصوصيات محتوا (تعيين واحد تحليل) و (2) كاربرد قوانين واضحي براي تعيين و ثبت اين خصوصيات. توسعه ي طبقات بسته به ماهيت تحقيق و خصوصيات داده هاي پژوهش (اينكه چگونه به سؤالات باز پاسخ داده شده است) و… متفاوت است. كدگذاري فرآيندي است كه به موجب آن، اطلاعات خام به طور منظمي تغيير شكل يافته، به واحدهايي براي توصيف دقيق ويژگي هاي محتوا تبديل مي شود. قواعد اين تغيير همچون يك عامل ارتباطيِ كاربردي بين اطلاعات پژوهشگر و نظريه و فرضيه هاي مطالعاتي او عمل مي كند.

در واقع كدگذاري عبارت است از اختصاص دادن عدد و رقم(کد)به طبقه ها بر اساس دستورالعمل و واحد تحليل. به بيان ديگر، كدگذاري فرآيندي است كه طي آن متن تحقيق بازبيني، بازشنوي يا خوانده مي شود و عدد (كد)هر طبقه با توجه به دستورالعمل كدگذاري، در برگه وارد مي گردد. ويمر نيز كدگذاري را جاي دادن يك واحد تحليل در يكي از دسته هاي محتوا تعريف كرده است .

از اين رو، قواعد كدگذاري جزء اصلي طرح پژوهش است و تحليل گر در تهيه ي آن بايد ابتدا به تعريف مسئله پژوهش بر حسب طبقه ها بپردازد، سپس طبقه بندي واحدهاي محتوا (بر اساس مسئله پژوهش) را انجام داده و روش جايگذاري در طبقات را مشخص نمايد.

• آزمودن طرح کدگذاری در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

پس از حصول اطمينان از استخراج متغيرها، مجموعه اي از متغيرها به انضمام تعاريف عملياتي هر كدام فراهم مي شود كه مي توان آن را دستور العمل مقدماتي كدگذاري ناميد.

اطلاق واژه مقدماتی به اين دليل است كه اين دستورالعمل هنوز به طور كامل عملياتي نشده و به اصطلاح خام است. در واقع اين دستورالعمل نتيجه ي تمامي مطالعات نظري محقق است و لازم است پيش از شروع كدگذاري اصلي، در عمل اصلاح و تعديل شود. به بيان ديگر، در اين مرحله تعريف عملياتي متغيرها با توجه به محتواي مورد بررسي كامل مي شود؛ يعني مصاديق هر يك از متغيرها، در قالب طبقه ها قرار مي گيرد. حتي متغيرهايي را كه از پيشينه ي تحقيق اخذ مي شوند نمي توان بدون دخل و تصرف، در كدگذاري متن تحقيق به كار برد و لازم است متناسب با ساختار و محتواي متن تحقيق، اصلاح و تكميل شوند. اين مرحله از تحقيق، اهميت زيادي دارد و حتماً بايد توسط خود محقق انجام شود. در اين مرحله، ابزاري ساخته مي شود كه با آن بتوان به راحتي متن تحقيق را اندازه گيري كرد؛ يعني در واقع كيفيت را به كميت تبديل نمود. لذا در اجراي آن بايد وسواس و دقت زيادي به خرج داد. حتي اگر تحقيق به تنهايي اجرا مي شود، در اين مرحله بهتر است از يك يا دو محقق ديگر نيز كمك گرفت.

• كدگذاري همه ي متن در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

در طي فرآيند كدگذاري نياز است كدگذاري مرتباً تكرار شود تا از جهت گيري شخصي در معاني كدها جلوگيري شود. از آنجا كه كدگذاري تا زماني كه داده هاي جديد به دست آيند ادامه مي يابد، ممكن است (حتي حتماً) كه مضامين و مفاهيم جديد استخراج شده و به راهنماي كدگذاري اضافه شوند. اطلاعات خام حاصل از كدگذاري را نمي توان به همان صورت در توصيف و تجزيه و تحليل به كار برد. اين اطلاعات نيز به پردازش نياز دارند. از طريق پردازش، اطلاعات خام، جداول توزيع فراواني و تقاطعي، طبقه بندي و آماده ي توصيف و تجزيه و تحليل مي شوند.

• ارزيابي پايائي كدگذاری در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

محاسبه ي پايايي از رعايت اصل عينيت در تحقيق منشاء مي گيرد. همانطور كه پيشتر گفته شد، يكي از ويژگي هاي روش علمي و از جمله روش تحليل محتوا، رعايت اصل عينيت است؛ يعني تكرار تحقيق، همان نتايج را به دست دهد. شرط عينيت پژوهش، پايايي مقياس ها و روش ها است يعني رسيدن به نتايجي مشابه با به كارگيري معيارهاي تكراري با ابزار يكسان در نمونه ي مفروضي از اطلاعات. در واقع مهارت، بصيرت و تجربه ي كدگذاران، صراحت طبقه ها و قواعد كدگذاري، كه كاربرد آنها را هدايت مي كند، و درجه ي عدم ابهام اطلاعات را پايائي گويند. چون ماهيت اطلاعات معمولاً خارج از كنترل پژوهشگر است، فرصت هاي افزايش پايايي معمولاً به مهارت كدگذاران، طبقه ها، يا هر دوي آنها محدود مي شود.

روشي كه براي مواجهه با عدم پايائي معرفي مي شود، استخدام يك يا چند دستيار است. هر قدر هم كه حس ششم پژوهشگري قوي باشد، بايد بتواند با مساعدت چند دستيار، روش هاي تحليلش را براي رسيدن به پايائي قابل قبولي در نتايجش، به صورت  قواعدي صريح و آشكار اعلام نمايد .

• ترسیم نتایج حاصل از داده های کد گذاری شده در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

اين گام شامل استنتاج مضامين يا طبقه هاي مشخص شده و خصوصيات آنهاست. در اين مرحله محقق به استنتاج از داده ها پرداخته و به بازسازي معاني برگرفته از داده ها مي پردازد. فعاليت محقق بايستي شامل خصوصيات و ابعاد طبقه ها، تعيين روابط بين طبقه ها، روشن كردن الگوها و آزمون طبقه ها در مقابل انواع كل داده ها باشد. اين يك گام نقد در فرآيند تحليل است و موفقيت آن اغلب به طور كامل به توانمندي استدلال محقق بستگي دارد.

• گزارش روش ها و یافته ها در طرح هاي تحقيقاتي تحليل محتوا:

براي اينكه مطالعه قابل تكرار باشد محقق بايستي روش ها و فرآيند تحليل را به طور كامل و درست پايش و گزارش نمايد. در مورد تحليل محتواي كيفي محقق بايستي علاوه بر روش ها، تصميمات و نظرات علمي خاص خود را درباره ي فرآيند كدگذاري، براي نشان دادن اعتبار مطالعه ي خود گزارش كند. زيرا در تحليل محتواي كيفي، ارقام و اهميت آماري فراهم نمي شود و به جاي آن الگوها، مضامين و طبقه هاي واقعي آشكار مي شود. نشان دادن نتايج تحقيق از تحليل محتواي كيفي مورد بحث است. گرچه مرسوم است از نقل قول براي نشان دادن نتايج استفاده شود، محقق ممكن است تمايل داشته باشد از ساير روش ها مانند نام ها، اشكال، نمودارها و شبكه هاي مفهومي براي نشان دادن نتايج خود استفاده نمايد. شكل و وسعت گزارش نهايتاً بستگي به اهداف خاص مطالعه دارد. زماني كه محقق قصد نشان دادن نتايج تحليل محتواي كيفي دارد بايستي براي ايجاد تعادل بين توصيف و تفسير تلاش نمايد. توصيفات اطلاعاتي در مورد زمينه و متن به خواننده ي تحقيق داده و بنابراين بايستي غني و وسيع باشد.

مطالب مرتبط:

نرم افزار MAXQDA 2018  (ویژگی ها و کرک نرم افزار)

دوره آموزشی تحلیل جامع کیفی با نرم افزار MAXQDA یکم تا چهارم آذرماه

 

از کپی کردن مطالب سایت یا کانال بدون ذکر منبع خودداری شود.

آدرس کانال تلگرام: https://telegram.me/analysisacademy