ویژگی‌های محقق کیفی

ویژگی‌های محقق کیفی

در مقالات گذشته سایت آکادمی تحلیل آماری ایران همواره به ویژگی‌های تحقیق کیفی و پارادایم‌های آن پرداخته‌شده است. اما تاکنون این سؤال را از خود پرسیده‌ایم که با توجه به تب کاذب و ناآگاهانه‌ای از انجام تحقیق کیفی و یا حتی تحقیق آمیخته که در فضای دانشگاهی کشورمان پدید آمده است، آیا ما به‌عنوان یک محقق ویژگی‌های خاص لازم برای انجام یک پژوهش کیفی راداریم یا خیر؟ در این مقاله سعی بر آن است که این ویژگی‌ها برشمرده شود و ما عنوان یک محقق از خود سؤال کنیم که آیا مرد این میدان هستیم یا خیر.

حوزه تحقیق کیفی همواره دارای خصوصیات تنوع و مناقشه بوده است و این‌ خصوصیات پایدارترین سنت‌های آن بوده‌اند.به‌عنوان‌ وارث این تاریخ پیـچیده و متناقض،محقق باید اخلاقیات و دیپلماسی تحقیق را نیز در نظر بگیرد (لینکلن،ص25، 1995).

تحقیق کیفی دارای تمرکز چند روشی و دربرگیرنده رویکردی تفسیری،طبیعی به‌ موضوع‌ موردمطالعه‌ است.می‌توان به‌ متدولوژی‌های گوناگون تحقیق کیفی به‌صورت"بریکولاژ" و به محقق به‌عنوان‌ "بریکولور"نظاره کرد‌.بریکولور فردی آشنا به بسیاری از روش‌ها یا به‌نوعی فرد‌ حرفه‌ای‌ باکیفیت بالا در نظریه‌پردازی است،که بریکولاژ تولید می‌کند. یـعنی، مـجموعه اقدامات جفت‌وجور و متناسب برای حل یک ‌‌مسئله‌ در شرایط واقعی‌ را ابداع و پیشنهاد می‌کند (لینکلن،ص3، 1995).

محقق کیفی به‌عنوان‌ بـریکولور از ابزارهای متدولوژیکی خود استفاده مـی‌کند و از هـرگونه استراتژی، روش یا داده‌ تجربی در دسترس بهره‌ می‌جوید‌. اگر ابزار جدیدی‌ باید ایجاد شود یا سرهم شود، محقق این کار را انجام خواهد داد. نوع ابزار و چـگونگی فعالیت‌های تحقیقی، از ابتدا چندان مـعلوم نـیست.

انتخاب فعالیت‌های تحقیق به پرسش‌ها‌، پاسخ‌ها و مسیر پیشرفت تحقیق بستگی دارد. تحقیق کیفی ذاتاً دارای تمرکز چند روشی است. اما استفاده از روش‌های مختلف، یا کثرت‌گرایی، منعکس‌کننده سعی برای درک عمیق پدیده موردنظر اسـت‌  (لینکلن،ص4، 1995).

مـحقق کیفی باید در اجرای کارهای متنوعی از مصاحبه تا مشاهده، تفسیر اسناد تاریخی، تأمل عمیق و درک پدیده موردنظر مهارت داشته و نسبت به پارادایم‌های‌ تفسیری متعددی آگاه باشد. محقق‌ به‌عنوان نظریه‌پرداز در درون و بـین دیـدگاه‌ها و پارادایم‌های مـختلف کار می‌کند. ازنظر او تحقیق فرایندی تفسیری است که توسط سابقه فردی، سرگذشت، جنس، طبقه اجتماعی، نژاد و قـومیت وی، سوژه‌ها‌ و سایر‌ ویژگی‌ها محیطی، شکل می‌گیرد. او می‌داند که علم قدرت اسـت بـنابراین تـمام‌ یافته‌های علمی تبعات سیاسی دارند. به گمان او علم عاری از ارزش وجود ندارد. همچنین می‌داند محققان‌ داستان‌هایی‌ درباره‌ دنـیای ‌ ‌موردمطالعه خود ارائه‌ می‌کنند‌. این‌‌ روایت‌ها در سنت‌های داستان‌سرایی، که اغلب پارادایم تعریف مـی‌شوند، فـرموله‌ مـی‌شوند (لینکلن،ص4، 1995).

در همین زمینه،برخی از مؤلفان به ‌‌"حساسیت‌ نظری‌‌" محقق اشاره دارند. حساسیت نظری مفهومی مفید بـرای‌ ارزیابی‌ مهارت و آمادگی محقق برای انجام یک‌ تحقیق کیفی است. هاپفل در سال 1997 با نقل‌قول نزدیک به مضمون از‌ کوربین‌(1990) مـی‌گوید: حـساسیت نظری نشان‌دهنده آگاهی از معانی‌ داده‌ها، بینش‌ و توانایی معنا بخشیدن به داده‌ها، ظرفیت درک و توانایی مجزا نمودن‌ موارد مرتبط از نامربوط است. حساسیت نظری از‌ منابع‌ متفاوتی‌ شامل ادبیات حرفه‌ای، تجارب حرفه‌ای و تجارب شخصی نشئت می‌گیرد.

اعتبار یک‌ گزارش‌ تحقیق کیفی بستگی به اطمینان خوانندگان از توانایی محقق در حساسیت نسبت به داده‌ها‌ و اتخاذ‌ تصمیمات‌ مناسب در میدان تحقیق،دارد(هاپفل، ص50، 1997)

 محقق کیفی باید‌ فردی‌ ممتاز‌ در قلمرو تحقیق، دارای شجاعت و زمـینه‌های‌ خـلاقیت و نوآوری باشد.

محسن مرادی