نحوه نوشتن تعریف عملیاتی در پروپزال

نحوه نوشتن تعریف عملیاتی در پروپزال

به طور کلی هر لفظ، اصطلاح یا واژه ای که در فرضیه یا چارچوب نظری تحقیق بکار می رود باید به طور دقیق، به گونه ای تعریف شود که هر خواننده ای بدون ابهام بتواند دریافت درستی از پژوهش و گزاره های علمی شما داشته باشد.

با توجه به اهمیت فوق العاده مسائل اندازه گیری متغیر های تحقیق، برای پژوهشگران این موضوع بسیار اهمیت دارد که مطالعه خود را بر حسب روشی که متغیر مزبور بر پایه ی آن اندازه گیری می شود دقیقا تعریف کنند. به بیان دیگر، پژوهشگر باید بتواند از متغیر مورد مطالعه خود در گزاره های تحقیق یک تعریف عملیاتی ارائه نماید. تعریف عملیاتی به خواننده پژوهش شما این امکان را می دهد که درباره اعتبار و روایی متغیر مورد نظر شما داوری کند. یعنی داوری کند که آیا روش اندازه گیری شما دقیقا متغیر مورد نظر را می سنجد یا خیر؟(مرادی، 1395)

دانشجویان نباید تعریف عملیاتی را با تعریف مفهومی یا همان نهادی اشتباه بگیرند. در تعریف نهادی مفاهیم را با استفاده از مفاهیم دیگر تعریف می کنند.. این نوع تعریف تقریبا همان کار فرهنگ لغات را انجام می دهند. مثلا تعریف مفهومی یا نهادی هوش به صورت ذکاوت و تیزی ذهن و یا توانایی تفکر انتزاعی تعریف می شود. می بینیم که واژه های دیگر مفهومی این مفهوم را مورد تعریف قرار می دهند. تعاریف مفهومی شامل اصطلاحات ابتدایی و استنتاجی است که نه درست و نه نادرست است.(هومن، 1389)

 اما در تعریف عملیاتی یک مفهوم یا همان متغیر را به صورت اعمال و اموری تعریف می کنیم که در مطالعه به عنوان معرف و معادل آن مشخص می شوند. این گونه تعاریف می گوید، برای آن که متغیر را اندازه بگیریم ابتدا باید چه کاری را انجام بدهیم و چه چیزی را مشاهده بکنیم. یعنی معنای یک مفهوم به گونه کامل و جامع از طریق تعریف عملی آن مشخص می شود. مثلا همان مفهوم هوش را در نظر بگیریم که بر پایه این تعریف باید مشخص کنیم که اساسا چه رفتار هایی معرف عمل هوشمندانه و چه رفتار هایی معرف عمل غیر هوشمندانه است.

مسلما این نوع تعریف دربرگیرنده یکسری تست برای هوش و نتایج حاصل از آن برای نمره دهی آن است. همچنین باید بیان شود که این تست با چه دستورالعملی باید اجرا شود.

پس از دانشجویان و محققین عزیز درخواست می شود به تمام نکات گفته شده در تعریف عملیاتی دقت کرده و تنها درگیر این اشتباه رایج نباشند که بسیاری در پژوهش خود تعریف عملیاتی را با منبع دادن به پرسشنامه ای که از آن استفاده می کنند محدود می نمایند. همچنین باید بیان کرد که یک تعریف عملیاتی منحصر به فرد برای یک متغیر وجود ندارد و موضوع پژوهش، جامعه و نمونه آماری و حتی مدل پژوهش می تواند تعریف عملیاتی متفاوت و متناسب با آن را به دنبال داشته باشد. زیرا تعاریف عملی تنها جنبه ها و معانی محدودی را برای سازه ها به دست می دهد و بیانگر همه معنای آن متغیر ها نیستند(مرادی، 1395)