مدرسه بین المللی پژوهش کمی و کیفی اولین و بزرگترین مرکز بین المللی برگزارکننده دوره های روش پژوهش و نرم افزارهای پژوهش کمی، کیفی، آمیخته و مروری در ایران
ابزار جمع آوری اطلاعات
يكي از اصلي تر ين بخش هاي هر كار پژوهشي را جمع آو ري اطلاعات تشكيل مي دهد. چنانچه اين كار به شكل منظم وصحيح صورت پذيرد كار تجزيه و تحليل و نتيجه گيري از داده ها با سرعت و دقت خوبي انجام خواهد شد. براي جمع آوري اطلاعات در كارهاي پژوهشي چهار روش عمده را مورد استفاده قرار مي دهند.
گردآوری داده ها
پیش از گردآوری داده ها باید طرح مشخص برای اینکاردر نظر گرفت. پاسخ به سوالات زیر می تواند راهگشا باشد.
- داده هاي مربوط چه چيزي گردآوري مي شود ؟
- چرا داده ها گردآوري مي شود ؟
- داده ها چگونه گردآوري مي شود ؟
- داده ها در چه زماني گردآوري مي شود ؟
- داده ها را چه كساني گردآوري مي كنند ؟
- گردآوري داده ها به چه مواد و ابزاري نياز دارد ؟
- داده ها چگونه توصيف و تفسير مي شوند ؟
- چه مقدار هزينه براي گردآوري داده ها و تفسير آنها لازم است ؟
- داده ها چگونه گزارش مي شوند ؟
- منبع يا منابع تأمين هزينه كيست ؟
پردازش و تفسير داده ها
- پس از آن كه داده ها گردآوري شد ، بايد آنها را پردازش و تفسير نمود
- كنترل كيفيت داده ها تفكيك داده ها
- تفكيك داده ها
- پردازش داده ها
كنترل كيفيت داده ها
- داده ها به دقت جمع آوري و ثبت شود
- داده هاي گردآوري شده را بازبيني كنيم
- خطاهاي احتمالي را اصلاح كنيم
- اگر تعدادي از پرسش ها بدون پاسخ مانده است بايد تكميل شود
- اگر پاسخ سئوال ها با يكديگر همخواني ندارند ميبايست علت روشن شده و پرسشنامه اصلاح گردد
تفكيك داده ها
- تفكيك داده ها كار پردازش را ساده تر مي سازد ، مثلاً داده ها از گروه هاي مختلف جمع آوري شده اند ، كودكان و بزرگسالان ، زنان و مردان ، شهري و روستايي ، كاركنان رسمي و غير رسمي و …
- بهتر است ابتدا پرسشنامه هاي مربوط به هر گروه يا جمعيت را جدا كنيم
پردازش داده ها
- از دو روش دستي و رايانه اي مي توان استفاده كرد
- از روش دستي پردازش براي تعداد كم پرسشنامه ميتوان استفاده كرد
- روش چوب خطي رايج ترين روش پردازش دستي است
- چوب خط زدن شامل شمارش تعداد دفعات نتيجه مشاهده شده است كه در فرم هاي گزارش موجود باشد
اصلی ترین روش ها برای جمع آوری داده ها به شرح زیر است:
استفاده از اطلاعات و مدارك موجود
- در برخي تحقيقات اطلاعاتي كه بايد بعنوان داده مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرند از پيش آماده هستند. بدين صورت كه محقق بدنبال اطلاعات جديد نيست بلكه می تواند نسبت به جمع آوري اطلاعاتي كه از قبل تهيه شده اند و در پرونده هاي ( درمانگاهي بيمارستاني ثبت احوال، دانشجويي ،دانش آموزي و مراجعين به مراكز مختلف شهرداري ها و… ) موجود است اقدام كند.
- مزايا: به واسطه موجود بودن اطلاعات ارزان است. در وقت صرفه جويي مي شود. مهمترين مزيت آن امكان ارزيابي روند موضوع مورد بررسي در گذشته است كه در مطالعات گذشته نگر بسيار حائز اهميت است.
- معايب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشكالات عمده اين روش است. گاهي ملاحظات اخلاقي مانع از دستيابي به اطلاعات مورد نظر مي باشد. قديمي و كهنه بودن اطلاعات هم ممكن است در برخي موارد مطرح باشد.
مشاهده
- از روش هاي جمع آوري اطلاعات است كه در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشيا و پديده ها با استفاده از ويژگي هاي گوناگون آنها ملاحظه و ثبت مي گردد. منظور از مشاهده ثبت دقيق تمام جوانب بروز حادثه ويژه يا رفتار و گفتار فرد يا افراد از راه حواس و يا ساير راه هاي ادراكي ( كمك گرفتن از ابزار خاص ) مي باشد.
- مشاهده منظم در تحقيق ضروري است بنابراين مشاهده بايد:
- به هدف تحقيق مربوط باشد
- برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنيم شده باشد
- به طور دقيق و منظم ثبت شود
- ميزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسي باشد
- مشاهده به دو صورت مشاركتي و غير مشاركتي انجام مي شود. كه در مشاهده مشاركتي شخص مشاهده كننده در موضوع مشاهده شركت دار دو در همان جلب مشاهده صورت مي گيرد.در مشاهده غير مشاركتي مشاهده گر پديده مورد مشاهده را بدون آنكه خود دخالتي در آن داشته باشد ملاحظه مي كند كه اين روش خود به دو صورت انجام مي شود. در روش اول مشاهده گر پديده ها را به صورت آشكار ثبت مي كند و در نوع دوم مشاهده گر به صورت مخفيانه مو راد مورد مشاهده را ملاحظه و به ثبت آن مي پردازد.
- مشاهده ممكن است در هنگام تهيه طرح اوليه تحقيق نيز صورت پذيرد كه بدان مشاهده مقدماتي گفته مي شود مشاهده ممكن است منبع اصلي جمع آو ري اطلاعات باشد و گاهي نيز براي تكميل يا اصلاح اطلاعاتي كه از روش هاي ديگر بدست آمده است استفاده شود. مشاهده ممكن است در مورد اشيا صورت بگيرد .
- مزايا: امكان بررسي جزئيات موضوع وجود دارد. مي توان صحت اطلاعات جمع آوري شده را با وسائل ديگر آزمايش كرد .براي جمع آوري اطلاعات زمينه اي مناسب است. در زمان كوتاه اطلاعات زيادي بدست مي آيد و اعتبار علمي اطلاعات بالاست.
- معايب: حضور مشاهده گر مي تواند بر روند فعاليت مورد مشاهده تاثير گذار باشد. تمايلات شخصي مشاهده گر و ميزان توانائي او در مشاهده و ثبت دقيق فعاليت مورد مشاهده ممكن است تاثير گذار باشد. عوامل محيطي بر نوع و روش گرد آوري اطلاعات موثر است. استاندارد كردن و طبقه بندي اطلاعات مشكل است ( بويژه در ثبت رفتار انساني ) .مشكلات اخلاقي در مشاهده اعمال شخصي وجود دارد. براي نمونه هاي زياد وقت گير و پر هزينه است.
مصاحبه
- مصاحبه يكي از روش هاي جمع آوري اطلاعات است كه در آن به صورت حضوري ياغير حضوري از افراد يا گروهي ار آنان پرسش مي شود. نكته مهم آن است كه سوالات مصاحبه از پيش انديشيده شده و تعيين شده است. آنچه مصاحبه را به صورت هاي مختلف طبقه بندي مي كند ميزان انعطاف پذيري آن و يا نحوه اجراي آن است. مصاحبه را يكي ازروش هائي دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زيرا در هنگام مصاحبه امكان تحريك آزمودني براي دادن پاسخ وجود دارد و نيز مي توان در صورت ابهام با توضيح موضوع راروشن ساخت.
- مهمترين انواع مصاحبه به شرح زير عنوان شده اند:
- مصاحبه انعطاف پذير يا آزاد : در اين نوع چارچوب وحدود پرسش ا براي كصاحبه گر مشخص است لي زمان و توالي پرسش به سليقه مصاحبه گر بستكي دارد. دراين حالت رفتار آزمودني طبيعي تر است و اطلاعات واقعي تري بدست مي آيد. مصاحبه گر مي تواند سوالات اضافي نيز طرح كند. ا ين روش براي تحقيق هائي با مقياس كوچك ، مطالعات كيفي و يا مصاحبه با اشخاص و گروههائي كه اطلاعات اصلي از آنها بدست مي آيد ، مناسب است. هدف در اين گونه مصاحبه ها جمع آوري اطلاعات عميق و كيفي است
- مصاحبه با انعطاف پذيري متوسط يا منظم : در اين نوع مصاحبه ، مصاحبه گر از پرسشنامه اي با پرسش هاي مشخص و با توالي ثابت استفاده مي كند ، اما معمولا پرسش ها به صورت باز هستند. تلاش مي شود شرايط براي همه يكنواخت نگه داشته شود.هدف در اين جا جمع آوري اطلاعات كمي و سطحي است.
- مصاحبه با انعطاف ناپذيريا پرسشنامه همراه با مصاحبه : مصاحبه گر از پرسش نامه اي با پرسش هاي مشخص و با توالي استاندارد استفاده مي كند. پاسخها ثابت و از قبل پيش بيني و طيقه بندي شده اند و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند. اين روش در مطالعات بزرگ و زماني كه پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطلاع دارد بكار مي رود.
- نكات مهم در موردانجام مصاحبه
- تكلم با زبان شخص مصاحبه شونده
- آشنائي مصاحبه گر با اهداف و روش طبقه بندي و ارزش گذاري پاسخها
- دخالت ندادن تمايلات شخصي مصاحبه گر
- ايجاد شرايط يكسان براي همه
- كسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا
- جلب اعتماد مصاحبه شونده
- رعايت مقام وموقعيت اجتماعي افراد
- بيان توضيحات كافي قبل از شروع مصاحبه
- ارائه آموزش به مصاحبه گران پيش از انجام مصاحبه
- مزاياي مصاحبه
- قابليت استفاده براي كم يا بي سوادان و كودكان و بيماران
- امكان روشن كردن مفهوم سوالات
- در مقايسه با مشاهده بدست آمدن درصد بيشتري از پاسخ ها
- معايب مصاحبه
- وقت گير و پرهزينه
- در مقايسه با روش مشاهده ثبت وقايع ناقص تر است
- طبقه بندي وتجزيه و تحليل اطلاعات درهنگامي كه سوالات باز هستند مشكل است
- تورش مصاحبه گر و دخالت دادن نظرات شخصي
پرسشنامه
- پرسشنامه شامل دسته اي از پرسش هاست كه برطبق اصول خاصي تدوين گرديده است و به صورت كتبي يه افراد ارائه مي شود و پاسخگو بر اساس تشخيص را خود جواب ها رادر آن مي نويسد. هدف از ارائه پرسشنامه کسب اطلاعات معين در مورد موضوعي مشخص است. بزرگ بودن گروه يا جامعه مورد مطالعه يكي از دلايل مهم براي استفاده از پرسش نامه است چه امكان مطالعه نمونه هاي بزرگ را فراهم می آورد. كيفيت تنظيم پرسشنامه دربدست آمدن اطلاعات صحيح و درست و قابل تعميم بسيار با اهميت است.
- بر اساس نحوه اجراي پرسش نامه و نيز نوع سوالات پرسشنامه مي توان آنرا به دستجات متفاوت تقسيم نمود.
- طبقه بندی بر اساس ماهيت پرسشنامه :
- پرسشنامه باز: در اين نوع پرسشنامه با سوالات باز روبرو هستيم.در اينجا پاسخگو مي تواند بدون محدوديت هرپاسخي را كه مد نظرش باشد در مورد آن پرسش بنويسد و يا در آن زمينه توضيح دهد. در اينگونه سوالات ، اطلاعات دقيق تر، كامل تر و داراي ارزش بيشتر هستند ولي طبقه بندي و نتيجه گيري از آنها مشكل تر و له تجربه زياد نيازمند است.
- پرسشنامه بسته : پرسش هاي بسته در اين نوع پرسشنامه ارائه مي شود.براي هر پرسش تعدادي گزينه و پاسخ انتخاب شده است كه فرد پاسخ دهنده بايد يكي از آنها رابه عنوان پاسخ بگزيند.هريك از پاسخ ها به گونه اي تنظيم شده است كه در عين منطقي بودن براي آن سوال از پاسخ مربوط به ديگر سوالات مجزاست. در اينجا پاسخ ها را مي توان به سرعت نوشت و تجزيه و تحليل و طبقه بندي پاسخ ها نيز ساده تر است اما اطلاعات به دقت و كاملي پرسش نامه باز نيست.
- طبقه بندي بر اساس نحوه اجرا
- پرسشنامه همراه با مصاحبه : اين پرسشنامه همان مصاحبه انعطاف ناپذير است كه به صورت حضوري پرسش ها از افراد پرسيده مي شود و پاسخ ها را پرسشگر در برگه پرسشنامه وارد مي كند.
- پرسشنامه خود ايفا : پرسشنامه در اختيار فرد يا گروه قرار مي گيرد و فرد به تنهائي و يا به صورت گروهي يه پرسش ا پاسخ مي دهند .
- پرسشنامه پستي : پرسشنامه براي افراد از طريق پست ارسال مي شود . فرد پس از تکميل آنرا براي محقق عودت مي دهد.
- پرسشنامه الكترونيك : در اين نوع از پرسشنامه كه به تازگي موارد استفاده از آن گسترش يافته است ، محقق با استفاده از شبكه هاي اطلاع رساني و اينترنت ، اقدام به ارسال پرسشنامه الكترونيك براي افراد مي كند و افراد پاسخ ها را در همان پرسشنامه وارد و با پست الكترونيك براي محقق باز مي گردانند.در برخي موارد ممكن است افراد نسخه اي از پرسشنامه را چاپ کرده و بعد از پاسخگوئي به شكل پستي باز گردانند.
- نكات مهم در طراحي پرسشنامه
- داشتن يك مقدمه رسا ، جذاب و واضح در ابتداي پرسشنامه
- وجود پرسش هاي قابل فهم و خالي از ابهام
- خودداري از پرسش هاي طولاني و وقت گير و دوپهلو
- خودداري از واژه ها و لغات نامانوس و نامفهوم
- طراحي پرسشنامه زيبا و دوراز كلمات زشت و زننده و تا جاي ممكن دوستانه
- محدود بودن پرسش هاي زمينه اي
- قرار دادن پرسش هاي حساس و مهم در پايان پرسش نامه
- هر سوال فقط به يك موضوع اختصاص داشته باشد
- استفاده از پرسش هاي باز و بسته به همراه هم
- قرار دادن تمام پاسخ هاي ممكن براي پرسش هاي بسته
- مزاياي پرسشنامه
- عدم نياز به شحص مصاحبه كننده ، بنابراين عدم تاثير وجود چنين شخصي
- ساده و ارزان
- سادگي طبقه بندي و تجزيه و تحليل
- دقت يشتر پاسخ ها بواسطه محرمانه ماندن افراد
- امكان تنجام مطالعات بزرگ
- يكسان بودن شرايطردر زمان تكميل
- معايب پرسشنامه
- عدم قابليت استفاده براي بي سوادان
- درك نكردن مفهوم سوال
- امکان ارائه تصوير كاذب توسط فرد از خود
- كاهش درصد پاسخ هاي رسيده در پرسشنامه پستی
- در هنگام نوشتن پرسشنامه بايد دقت نمود تا ابتدا از پرسش هاي زمينه اي استفاده گردد و سپس به پرسش هائي كه در زمينه موضوع طراحي شده اند ، رسيد.
- خصوصيات يك پرسش
- اعتبار صوري : بدين مهنا كه صوال قادر به اندازه كيري موضوع مورد پرسش باشد.به تعبير ديگر مقياس اندازه گيري متغيرتحت مطالعه باشد.
- انتظار دانستن پاسخ : بايد سوال طوي طرح شود كه انتظار داشته باشيم پاسخگو ،جواب آنرا داند.
- روشن و صريح : سوال بايد بدون ابهام باشد و تنها به يك مطلب اشاره كند.
- بي آزار : به مسائل خصوصي افراد وارد نشود مگر با اجازه قبلي خود آنها.
- منصفانه: دلالت بر معنا و مفهوم خاصي ننماير و آزمدني را به موضع خاص نكشاند.
روائی و پایائی
ابزاری که برای جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار میگیرد درمرحله نخست باید از روايي (اعتبار) برخوردار باشند و درمرحله دوم باید پايايي ( اعتماد ) داشته باشند .
- روائی بدین معناست که روش يا ابزار به كار رفته تا چه حدي قادر است خصوصيت مورد نظر را درست اندازه گيري كند .
- به عنوان مثال اگر بخواهيم شيوع كم وزني هنگام تولد را در نوزادان يك زايشگاه بدانيم ، بايد همه نوزادان تولد يافته را وزن كنيم . براي اين كار مي بايست از ترازوي مخصوص توزين نوزاد و آنهم ترازوي استاندارد استفاده شود
- پايايي قابليت تكرار روش يا ابزار اندازه گيري است . اگر روشي از پايايي برخوردار نباشد ، داده هاي گردآوري شده روايي ( اعتبار ) نيز نخواهند داشت .
- در مثال بالا باید دید با چند بار وزن کردن آیا وزن یک کودک را در هر مرحله مشابه وزن قبلی نمایش میدهد.
منابع:
- حسینی، سید حسین، روشهای جمع آوری اطلاعات
- با استفاده از سایت های اینترنتی مرتبط
- آذرنگ ، عبدالحسین ؛ اطلاع رسانی
- اطلاعات و تبلیغات ، تهران ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 1371
سلام خسته نباشید
مطالب واقعا کاربردی و آموزنده هستند ولی متسفانه خیلی غلط نگارشی و پرش حروف داره
ریحانه جان ممنون از نظرت. چشم حتما از این به بعد دقت می شود. این ایراد بخاطر اینه که مطالب بر اساس خلاصه ای مقالات انگلیسی نوشته می شود و عجله در تایپ صورت می گیره.
الان خودت هم عجله کردی و در نظرت متاسفانه رو اشتباه نوشتی. یکم حق بدید چون کار اصلی ما کلاس های آموزشی است و از صبح تاشب سر کلاس ها هستیم و خیلی خسته اقدام به تولید مطالب می کنیم. اما حتما دقت می کنیم. ممنونم