مدرسه بین المللی پژوهش کمی و کیفی اولین و بزرگترین مرکز بین المللی برگزارکننده دوره های روش پژوهش و نرم افزارهای پژوهش کمی، کیفی، آمیخته و مروری در ایران
تعاريف جامعه و نمونه آماري :
جامعه آماري به مجموعه افراد، اشياء و يا به طور كلي پديده ها ي اطلاق مي شود كه محقق مي تواند نتيجه مطالعه خود را به كليه آنها تعميم دهد. جامعه آماري تحقيق با يك يا چند صفت مشترك شناسايي مي شود.
در بيشتر موارد به سبب حجم گسترده جامعه آماري، مراجعه به كليه آحاد جامعه و مطالعه تك تك آنها امكان پذير نيست. در اين صورت محقق ناگزير است كه بخشي از جامعه آماري را مورد مطالعه قرار داده و نتيجه بررسي را به تمامي جامعه آماري تعميم دهد. مراجعه به بخشي از جامعه آماري جهت شناسايي همه آن را روش نمونه گيري مي نامند.
انجام اين كار زماني امكان پذير است كه بخشي نمونه كليه صفات و ويژگي هاي جامعه آماري را دارا باشند و بتوان آن را نمايشگر جامعه محسوب داشت. پس نمونه آماري به بخشي از جامعه آماري اطلاق مي شود كه ويژگي ها و صفات جامعه آماري را در خود داشته باشد و محقق بتواند با مطالعه آن بخش، درباره جامعه آماري قضاوت كند. درعين حال نمونه آماري بايد قابل دسترسي بوده و امكان مطالعه آن توسط محقق فراهم باشد. به طوري كه ازتوضيح درباره نمونه آماري روشن مي شود و مي توان براي نمونه آماري از دو ويژگي عمده روايي و تناسب حجمي سخن گفت:
روايي نمونه آماري:
روايي نمونه آماري از آن است كه بتوانيم نمونه مورد مطالعه را از نظر همگوني با جامعه مورد مطالعه و دارا بودن ويژگي ها و صفات آن، بخشي از جامعه آماري تلقي كنيم.
تناسب حجمي نمونه آماري:
تناسب حجمي نمونه مورد مطالعه در آن است كه بخش مورد مطالعه حجم كافي و مناسب داشته باشد، به طوري كه از نظر كمي نيز بتوان آن را نمايشگري از جامعه آماري تلقي كرد و نتايج مطالعه را به جامعه تعميم داد.
كاري كه نمونه‌گيري به عنوان يك ابزار تحقيق مي‌كند، تسهيل كار تحقيق است هر چه تعداد افراد بيشتر باشد وقت و هزينه بسيار زيادي صرف مي‌شود و احتمال اشتباه زياد مي‌شود بنابراين بررسي از طريق نمونه‌گيري نسبت به بررسي از طريق سرشماري داراي مزاياي زير مي‌باشد: الف) هزينه آن كمتر است. ب) چون به تعداد كمتري مصاحبه كننده (آمارگير) احتياج است مي‌توان آنها را در سطح بالاتري انتخاب نمود. پ) اين تعداد محدود را مي‌توان بهتر آموزش داد. ت) در هر مصاحبه مي‌توان وقت و دقت بيشتري صرف نمود. ث) در هر مصاحبه مي‌توان تعداد بيشتري سؤال مطرح كرد. ج) كل زمان لازم براي انجام مصاحبه و محاسبه و تجزيه و تحليل ارقام كمتر است (مورگان، 1354: 2).
خطاي نمونه‌گيري:
پارامتر ثابت است و آماره يك چيز متغيير است اساساً خطاي نمونه‌گيري يعني ميزان تفاوت با شكاف بين آماره و پارامتر است وقتي به وجود مي‌آيد كه آماره و پارامتر متفاوت است و تا حدودي اجتناب ناپذير است.
در هرتحقيقي دو نوع خطا وجود دارد. اولين خطا، خطاي نمونه‌گيري است. يعني خطايي كه در ذات فرايند نمونه‌گيري تصادفي است (خطاي سيستماتيك) نوع دوم خطا، خطاهاي غيرنمونه‌گيري است كه منشأ آنها هر عاملي ديگري غير از نمونه‌گيري مي‌تواند باشد.
سطح / فاصله اطمينان (برآورد فاصله‌اي):
دو جز اصلي برآورد خطاي نمونه‌گيري عبارتند از سطح اطمينان و فاصله اطمينان. از آنجا كه نمونه ويژگيهاي جمعيت را به طور كامل منعكس نمي‌كند (خطاي نمونه‌گيري)، نمي‌توان براي پي بردن به پارامتر جمعيت صرفاً به آمارة نمونه (كه برآورد نمونه‌اي ناميده مي‌شود) اكتفا كرد. بنابراين، براي تعيين صحت برآورد نمونه‌اي بايد معياري در دست داشته باشيم. براي اين منظور، دامنه‌اي را برآورد مي‌كنيم كه احتمال دارد پارامتر جمعيت در آن قرار گيرد به اين دامنه «فاصلة اطمينان» مي‌‌گوييم و ميزان اطميناني راكه ميانگين جمعيت آماري در دامنة فوق قرار مي‌گيرد «سطوح اطمينان» مي‌ناميم.
به طور كلي نمونه‌ها را مي‌توان در دو مقولة وسيع احتمالي و غيراحتمالي جاي داد.نمونه گیری احتمالي هر يك از واحدهاي تشكيل دهندة جمعيت براي وارد شدن در نمونه ازيك احتمال معين، برابر يا نابرابر ولي نامساوي با صفر برخوردار است. انتخاب نمونة احتمالي به مدد عامل شانس انجام مي‌شود. اين عامل شانس است كه به جاي قضاوت و دانش محقق، معين مي‌كند كدام واحد بايد در نمونه وارد شود. بنابراين، اشتباهات در نمونه‌هاي احتمالي عمدتاً از مقولة اشتباهات تصادفي است.
در نمونه‌گيري غيراحتمالي: به جاي تكيه بر عامل شانس، نمونه به مدد قضاوت انساني انتخاب مي‌شود. قضاوتي كه خود تحت تأثير معجوني از اصلاحات و علايق شكل مي‌گيرد بنابراين شانس وارد شدن، هر يك از واحدهاي جمعيت در نمونه، نامعين و نامعلوم است ،اشتباهات برآورد در نمونه‌هاي غير احتمالي اغلب غيرتصادفي و غير قابل اندازه‌گيري است. (سرایي 1374 : 11)
انواع نمونه‌گيري غيراحتمالي:
1. نمونه‌هاي دسترسي پذير
2.نمونه‌گيري گلوله برفي
3. نمونه‌گيري شكار، شكار مجدد
4. نمونه‌گيري هدفمند با قضاوتهاي تعمدي
5. نمونه‌گيري سهميه‌اي
نمونه‌گيري احتمالي:
هدف از نمونه‌گيري احتمالي تعميم، افزايش تعميم‌پذيري با انتخاب نمونه‌هاي معرف است انتخاب تصادفي مهم‌ترين حالت نمونه‌گيري احتمالي است.
نمونه‌گيري احتمالي مي‌تواند يك مرحله‌اي و يا چند مرحله‌اي باشد. نمونهگيريهاي تصادفي ساده و سيستماتيك (منظم) يك مرحله‌اي هستند و نمونهگيريهاي طبقه‌بندي شده و خوشه‌اي چندمرحله‌اي هستند. در چند مرحله‌اي ممكن چند واحد هدف داشته باشيم كه واحد تحليل متفاوت دارند.
نمونه‌گيري تصادفي ساده (SRS)
شيوة اصلي انتخاب در نمونهگيريهاي احتمالي است. در يك نمونة تصادفي ساده كه عمدتاً با كمك جدول اعداد تصادفي برگزيده مي‌شود، شانس همة واحدهاي جمعيت براي ورود به نمونه مساوي است در واقع نمونه‌گيري تصادفي ساده يكي از مصاديق بارز و با اهميت نمونه‌گيري با احتمال برابر است. يك نمونه‌گيري تصادفي ساده مي‌تواند با جاي گذاري يا بدون جاي گذاري باشد. نمونه‌اي را جاي گذاري ميگويند كه افراد باز شانس در انتخاب شدن دارند. نمونه‌گيري بدون جاي گذاري كه يك فرد انتخاب شود ديگر شانس براي انتخاب شدن ندارد مثلاً جامعه‌اي را در نظر بگيريد كه 6 عضو دارد و ما از آن 15 نمونه دوتايي مي‌توان استخراج كنيم. اگر عضو معيني از جامعه يكبار بعنوان عضو اول انتخاب شده خود به خود براي انتخاب عضو دوم كنار گذارده مي‌شود اين روش را نمونه برداري بدون جاي گذاري يا بدون جانشين ميگويند. ( استورات، 1353: 33) اگر هر عضو در جامعه بتواند بيش از يكبار دو نمونه ظاهر شود را نمونه‌برداري با جايگذاري ميگويند. (مورگان 1354 ص 62).
اگر حجم جامعه بزرگ باشد نمونه‌گيري جاي گذاري با نمونه‌گيري بدون جاي گذاري معناي ندارد.
شرايط استفاده:
1- دسترسي به يك فهرست كامل از واحدهاي تشكيل دهندة جمعيت است.
2- حجم نمونه مشخص شده است
3- انتخاب نمونه از جامعه بر اساس قرعه‌كشي يا جدول اعداد تصادفي.
نمونه‌گيري شامل پنج مرحله است :
1- تهيه چهارچوب كامل نمونه‌گيري
2- شماره‌گذاري همه موردها با شروع از شمارة يك
3- تعيين حجم نمونه مقتضي
4- انتخاب شماره‌ها از جدول اعداد تصادفي به اندازه حجم نمونه
5- تعيين موردهاي (اعضاي) نمونه بر حسب شماره‌هاي انتخاب شده.
مزاياي نمونه گيري
مزاياي نمونه گيري و مطالعه برروي نمونه انتخاب به جاي جامعه آماري را مي توان به شرح زيرعنوان كرد :
دقت بيشتر: با انتخاب نمونه محدودتر نسبت به جامعه آماري، محقق امكان اعمال دقت بيشتر در مطالعه را مي كند.
صرفه جويي در وقت : دامنه محدود نمونه، زمان كمتري را نسبت به وقت مورد نياز براي مطالعه تماس جامعه آماري خواهد داشت .
كاهش هزينه : بدون ترديد ايجاد محدوديت را دامنه مطالعه ازهزينه پژوهش مي كاهد.
روشهاي نمونه گيري
انتخاب نمونه واجد شرايط و داراي ويژگيها و مشخصه هاي جامعه آماري نياز به اتخاذ روش مناسب دارد.عدم شناسايي اين روشها و يا بي دقتي در اعمال آنها، موجب مي شود كه از گزينش مناسب باز بمانيم. در بحث ازروشهاي نمونه گيري به طور معمول از روشهاي زيرياد مي شود:
1. نمونه گيري احتمالی ( تصادفی ساده ، سیستماتیک ، حلقه ای و خوشه ای )
2. نمونه گیری غیر احتمالی ( آسان و سهمیه ای )
