نظریه رویه در علوم رفتاری

نظریه رویه به منظور کمک به دانشمندان برای تدوین نظریه های ساختاری و نظریه های دیگر و آزمون آنها به طور تجربی توسط لوییس گاتمن ارایه شد. این نظریه رهنمودهایی برای تحلیل و ساختار محتوای تحقیق، تدوین فرضیه، طراحی مشاهدات و روش­های مربوط به پردازش داده ­های تجربی را ارایه می­دهد. هدف اصلی نظریه رویه تسهیل دانش انباشته و ایجاد شرایطی برای کشف قوانین در حیطه های حقیقی تحقیق است. مفاهیم و تکنیک های تدوین شده در نظریه رویه مانند نقشه بندی جملات، فرضیه های منطقه ای، مقیاس بندی چند بعدی رویه ای، مقیاس بندی تک بعدی و چندگانه در تحقیقات متنوعی در علوم رفتاری مفید بوده است و بینش­های جدیدی را در شغل و سازمان­، ارزش و نگرش، هوش، بازاریابی، ارتباط، آموزش، سلامت، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی بالینی و روانشناسی سازمانی به وجود آورده است.

این نظریه، راهبردی برای تحقیق در روانشناسی و علومی است که سیستم های پیچیده رفتار را بررسی می کند. این نظریه مبتنی بر رسمی سازی محتوای تحقیق و مبتنی بر کشف قوانین ثابت و تحقیق مبتنی بر نظریه در این علوم است. رسمی سازی محتوای تحقیق از طریق استفاده از نقشه بندی جملات بخصوص تعمیم طرح آزمایشی فیشر به طرح نظریه ها انجامی می شود، در حالی که روش تحلیل داده های اصلی به طور قابل ملاحظه ای تحلیل کم ترین فضا رویه ای (faceted smallest space analysis) و مقیاس پردازی چندگانه (multiple scaling)) از نظریه عامل ها و مقیاس پردازی گاتمن منتج شده است. این پیشرفت ها به دلیل نیاز به جدا کردن روش های تحقیق از ماهیت نظریه و داده ها در علوم اجتماعی و روانشناسی، به وجود آمده است. در نظریه رویه، رویه عبارت است از یک مجموعه که مولفه حاصلضرب دکارتی (Cartesian product) است. ضرب دکارتی یا حاصلضرب دکارتی دو مجموعه عملگری در ریاضیات است که برای ایجاد زوج مرتب از اعضای دو مجموعه عمل‌وند آن به‌کار می‌رود. با استفاده از این عمل تمام ترکیبات ممکن دوتایی از اعضای دو مجموعه ایجاد خواهد شد. در زوج‌های مرتّب تولید شده عضو نخست از اولین مجموعه و عضو دو از دومین مجموعه انتخاب می‌شود.

نظریه ی رویه بر مبنای نظریه ی مجموعه ها از ریاضیات گرفته شده است. تعریف جامعه باید از طریق مجموعه ای پایا از متغیرها ارائه شود. از آنجا که نظریه ی رویه برای فرآیند شناسایی مولفه های اصلی مجموعه ی متغیرها و ارتباطی که این مولفه ها با داده های تجربی دارند نظریه ی بسیار سودمندی تلقی می شود.

به این دلیل است که کومبز معتقد است که نظریه ی رویه تنها تلاش نظامداری است که تا به حال برای تکلیف ظریف و پیچیده شناسایی مرزهای دامنه رفتاری انجام شده است. 

نظریه ی رویه یک نظریه ی ساختاری است دقیقا مانند والد خود یعنی نظریه ی مجموعه ها. در این نظریه سازه های رفتاری تعریف می شود، فرضیه های مربوط به تناظر بین تعاریف و مشاهدات تجربی که مربوط به متغیرهای نشان دهنده ی سازه اند، آزمون می گردد.

 از آنجا که در حوزه ی علوم اجتماعی و رفتاری بررسی های تجربی به گردآوری داده ها خاص از متغیر مربوط است، شناخت رویه های تاثیرگذار در این فرآیند الزامی است. مثلا مجموعه سوالات پرسشنامه که یک پیمایش را پدید می آورد و یا ممکن است مجموعه اشیاء هندسی که در یک آزمایش ادراک بصری انجام می شود گزینش شوند. این داده ها و محرک ها به این دلیل جمع آوری نمی شوند که مورد علاقه ی مستقیم پژوهشگر قرار دارند بلکه احتمالا بیشتر به این دلیل که نماینده و نشانگر مجموعه بزرگتری از جامعه ی رفتارها می باشند، انتخاب می گردند. به این دلیل چون امکان تعریف کل جامعه وجود ندارد، تعریف آن از طریق مجموعه هایی انجام می شود که ویژگی های مفهومی اساسی آن جامعه را دارایند. این دلیل مبنای اصلی نظریه ی رویه است. در واقع تعریف خود رویه نیز از همین جا ناشی می شود.