فرآیند مصاحبه

فرآیند مصاحبه

مصاحبه ابزاري متداول براي جمع آوري اطلاعات از طریق تعامل مستقیم کلامی میان مصاحبه گر و مصاحبه شونده است. مصاحبه میتواند به صورت فردي یا گروهی و براي سه هدف عمده انجام شود:

1-مصاحبه میتواند پیش از شروع فرایند اصلی پژوهش، به عنوان یک ابزار براي شناسایی متغیرها و روابط آنها و پیشنهاد فرضیه ها به کار رود.

2-مصاحبه میتواند ابزار اصلی تحقیق باشد. در این صورت، مصاحبه شامل پرسشهایی خواهد بود که مرتبط با هدفهاي تحقیق بوده و با فراهم کردن امکان دسترسی به آنچه درون ذهن افراد است،موجبات اندازه گیري آنچه را فرد میداند (آگاهی یا اطلاعات)، آنچه را فرد دوست دارد یا ندارد(ارزشها و ترجیحات) و آنچه را فرد فکر میکند (نگرشها و عقاید) ممکن میسازد.

3-مصاحبه میتواند به عنوان مکمل سایر ابزارها در یک پژوهش در حال انجام، مورد استفاده قرار گیرد و امکان دنبال کردن نتایج غیرمنتظره، تعیین اعتبار سایر روشها یا بررسی عمیق تر انگیزه هاي پاسخ دهندگان و دلایلی را که براي پاسخهایشان ارائه میدهند، ممکن می سازد (کوهن و مانین،.( 1986

مصاحبه از نظر میزان سازمان یافتگی به سه دستۀ عمدة مصاحبۀ ساختاریافته، نیمه ساختار یافته و باز یا بدون ساختار تقسیم میشود. مصاحبۀ ساختاریافته شامل یک مجموعه پرسشها و پاسخهاي طبقه بندي شده است که از قبل تعیین شده و باید از پاسخ دهنده، به طور شفاهی پرسیده شود. براي همۀ پاسخ دهندگان، سؤالات یکسان است و پاسخ دهنده فقط یکی از پاسخهاي ارائه شده را انتخاب می کند. در این مصاحبه، که براي پژوهشهاي کمی استفاده میشود، به ندرت از سؤالات باز استفاده میشود. مصاحبه گر باید دربارة تعدادي از موضوعات از پیش تعیین شده، ، بدون ساختار  یا  باز در مصاحبۀ ذهن پاسخ دهنده را به طور عمیق کاوش کند.

در این مصاحبه، سؤالات استاندارد شده و پاسخ از قبل تعیین شده اي وجود ندارد. در عوض، مصاحبه گر جنبه هاي متعددي از نظرات مصاحبه شوندگان را آنگونه که در گفت وگو پیش می آید، بررسی می کند. او از نیروي ابتکار خود استفاده کند و به ایجاد فرضیه هاي جدید و آزمودن آن طی مصاحبه میپردازد.

مصاحبه نیمه ساختاریافته مصاحبه اي است که در آن، سؤالات مصاحبه از قبل مشخص می شود و از تمام پاسخ دهندگان، پرسشهاي مشابه پرسیده میشود؛ اما آنها آزادند که پاسخ خود را به هر طریقی که میخواهند پاسخ دهند. البته در راهنماي مصاحبه جزئیات مصاحبه، شیوة بیان و ترتیب آنها ذکر نمیشود. این موارد در طی فرایند مصاحبه تعیین میشوند.

نوع مصاحبه اي که پژوهشگر انتخاب میکند به اهداف تحقیق و ویژگی هاي مصاحبه شوندگان بستگی دارد. اگر مصاحبه گر از قبل، اطلاعات جامعی دربارة موضوع و ویژگی هاي پاسخ دهندگان داشته باشد، همچنین علاقه مند به کسب مجموعه اطلاعات بنیادي مشابهی دربارة موضوع باشد یا لازم  باشد نمونۀ بزرگی از پاسخ دهندگان بررسی شوند، میتوان از روش مصاحبۀ ساختار یافته استفاده کرد.

مصاحبه بدون ساختار به عنوان یک جست وجوي مقدماتی براي یافتن موضوعاتی که باید با روش هاي ساختارمندتر مطالعه شود صورت می گیرد.همچنین جایی که مصاحبۀ ساختاریافته موجب میشود مصاحبه شونده تحت فشار قرار گیرد یا محقق علاقه مند است برخی از ابعاد تجربۀ زندگی شخصی مصاحبه شونده را بررسی کند و رسیدن به این هدف تنها از طریق آزاد گذاردن مصاحبه شونده ممکن است، از مصاحبۀ بدون ساختار استفاده می شود.

مصاحبه، اعم از ساختاریافته یا بدون ساختار، مستلزم طی مراحلی است که در ادامه توضیح داده میشود. کوهن و مانین فرایند مصاحبۀ کامل را شامل شش مرحله ذیل میدانند:

1-تعیین هدف: این مرحله با مطالعۀ اساس نظري پژوهش، تعیین هدفهاي کلی، اهمیت عملی آنها و علت اینکه چرا روش مصاحبه انتخاب شده است، آغاز میشود. سپس هدفهاي کلی به هدف هاي جزئی تر و ویژه تبدیل می گردد.

2-طراحی: در این مرحله، ساختار مصاحبۀ تعیین شده و راهنماي آن تهیه می شود. این کار مستلزم تبدیل اهداف تحقیق به سؤالهایی است که بتواند آنچه را محقق درصدد دست یافتن به آنهاست، منعکس سازد. معمولاً تهیۀ سؤالها با نوشتن متغیرهایی که در تحقیق باید مطالعه شود، آغاز می گر دد.

سپس دربارة نوع سؤالها (بازپاسخ یا بسته پاسخ) با توجه به ملاحظاتی مانند اینکه مصاحبه گر میخواهد به بررسی عمیق اظهارات پاسخدهندگان بپردازد یا نه، تحصیلات پاسخدهندگان، انتظاراتی که میتوان از پاسخدهنده داشت، سطح انگیزش مصاحبه شونده، میزان آگاهی مصا حبه گر از موقعیت پاسخ دهنده و نوع روابطی که مصاحبه گر می تواند انتظار داشته باشد با پاسخ دهنده برقرار کند، تصمیم گیري می شود. علاوه بر این، در تحقیقات کیفی، محقق میتواند هنگام انجام مصاحبه، سؤالها را .( تغییر دهد یا براي پیگیري پاسخ، سؤال جدیدي مطرح کند.

3– انجام مصاحبه: این مرحله با انتخاب مصاحبه شوندگان آغاز می شود. در شروع هر مصاحبه، مصاحبه گر باید خود را معرفی کند و تلاش نماید جو دوستانه اي ایجاد شود. مصاحبه گر باید همواره به خاطر داشته باشد از دخالت دادن پیشداوريها، دیدگا هها و آگاهی هاي قبلی خود بر رفتارش جلوگیري کند. همچنین تا حد ممکن، از خارج شدن پاسخ دهنده از حیطه سؤال و به حاشیه رفتن او جلوگیري کند.

4- نگارش: ثبت پاسخ هاي مصاحبه شوندگان ممکن است در طی فرایند مصاحبه انجام شود و یا پاسخها با وسایلی مانند ضبط صوت ضبط شود، سپس به صورت متن نوشتاري درآید. ثبت پاسخ ها میتواند به صورت خلاصه یا مفصل همراه با شرح جزئیات انجام شود.

5- تجزیه و تحلیل: پس از تهیۀ متن نوشتاري پاسخها ي مصاحبه شوندگان، فرایند بررسی محتواي آشکار و پنهان داده هاي به دست آمده از گفته ها و نوشته ها آغاز میشود. هدف این فرایند کشف ارتباط

درونی اجزا و عناصر تشکیل دهندة داده ها، دستیابی به قصد واقعی مصاحبه شونده، یافتن شرایط و محیطی که با داده ها مرتبط است و در نهایت، ارائۀ نتایجی واقع بینانه است.