مدرسه بین المللی پژوهش کمی و کیفی اولین و بزرگترین مرکز بین المللی برگزارکننده دوره های روش پژوهش و نرم افزارهای پژوهش کمی، کیفی، آمیخته و مروری در ایران
نرم افزار MICMAC در آینده پژوهی
در راستای درخواست دانشجویان برای تشکیل دوره های نرم افزار Micmac بر آن شدیم که توضیحاتی پیرامون این نرم افزار و حوزه ی کابردی آن برای دانش پژوهان عزیز آکادمی تحلیل آماری ایران داده شود.
برنامه رﻳﺰي، گرایش و خواست انسان به آینده، حل مشکلات آینده و امید ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه است. در باب برنامه ریزی و آینده پژوهی دو ﭘﺎراداﻳﻢ ﻛﻠﻲ اﻛﺘﺸﺎﻓﻲ و ﻫﻨﺠﺎري وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛـﺪام از اﻳﻦ ﭘﺎراداﻳﻢ ﻲ ﻫﺎ از زاوﻳﺔ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم آﻳﻨﺪه و پژوهش پیرامون آن و ﻧﺤﻮة رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن می ﻧﮕﺮﻧﺪ.(توایز، 2002)
پارادایم اکتشافی
در این پارادایم آینده نتیجه ی علی و معلولی گذشته است و نوعی جبر گرایی پنهان در آن وجود دارد. نتیجه ی این نوع نگاه به اینده، آینده ای محتوم و ثابت است که تاریخ مطابق با قوانین خود حال را به آینده تبدیل خواهد کرد.در این پارادایم انسان تنها یک ناظر بیرونی است که تنها می تواند به اکتشاف آن آینده ی محتوم بپردازد. این پارادایم بر پیش بینی مبتنی است و اکتشاف آینده تنها نتیجه ی منطقی آن است.(ناظمی، 1385، 13)
پارادایم هنجاری
در این پارادایم نیروی انسان در ساخت آینده در نظر گرفته می شود و انسان جایگاه بیرونی و مشاهده گر خود را تغییر داده وبا مفهوم ساخت آینده روبرو می شود.
در این پارادایم انسان با طیف وسیعی از آینده ها شامل آینده ی محتمل، محتمل و باور کردنی روبرو است که رسیدن به هر کدام از آن ها به سطح و کیفیت خواسته ی انسان یعنی آینده مطلوب او بستگی دارد. در این پارادایم بر خلاف پارادایم اکتشافی، جبر گرایی پنهان وجود ندارد. بلکه انسان کاملا مختار است که مسیر زندگی خویش را خودش انتخاب نماید.(ناظمی، 1385، 13)
عدم قطعیت در آینده
خوب مسلما رویکرد اکتشافی در برنامه ریزی به دو دلیل با چالش روبرو شده است. یعنی یک به دلیل جزمی و صلب بودن آینده و دیگری نبود دقت کافی، بنابراین تفکر پیرامون آینده و پژوهش در آن نیاز به زبان خاص خود را دارد تابتواند آینده را در قالب عناصر قابل پیش بینی و عدم قطعیت ها بیان نماید. این ابزار همان سناریو ها هستند. سناریو ها با همدیگر عدم قطعیت آینده را نشان می دهند. روش سناریو به عنوان یکی از روش‌های مطرح در آینده پژوهی فرآیندی نظام یافته است که به کشف و بررسی عدم قطعیت در نگاه به آینده بلندمدت می‌پردازد. این روش دربردارنده مجموعه ای از توصیف‌های جایگزین از آینده است که به علل گوناگون و بنا بر تفاوت‌های موجود در حوزه های دانشی و فناوری و نیز انتظارهای متفاوت صاحبان منافع و کاربران با یکدیگر تفاوت‌های بنیادین دارند. هدف از نگارش سناریوهای مختلف، افزایش توان پیش‌بینی صحیح آینده نیست بلکه هدف آن است که درک صحیحی از نیروهای راهبر و تأثیرگذار آینده حاصل شود. توانایی برنامه ریزی در عرصه های اجرایی و واکنش به تغییر، از راه درک و شناسایی این نیروها افزایش می‌یابد.
پیشینه کاربرد روش سناریو به دهه ۱۹۷۰ باز می‌گردد آن هم هنگامی که شرکت "شل" در این زمینه پیشگام شد. برنامه ریزان این شرکت به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش بودند که آیا ممکن است بر اثر حادثه ای تولید و عرضه نفت کاهش یابد؟ برنامه ریزان شل در پاسخ به این پرسش، شکل گیری سازمانی مانند اوپک را یکی از عوامل احتمالی کاهش عرضه نفت شناسایی کرده و برای آگاه ساختن مدیران ارشد شرکت از این موضوع به ارایه سناریویی توصیفی از آینده اقدام کردند. این سناریو که برای نخستین بار طراحی می‌شد، با اندیشه منطقی و متعارف تضاد داشت. با این وجود مدیران شرکت پذیرفتند در صورت بروز چنین آینده ای، تغییر چشمگیری در شیوه کار خود ایجاد کنند. مدیران شل پس از شکل گیری اوپک به دلیل کسب آمادگی لازم برای واکنش توانستند به سرعت برنامه های تجاری خود را اصلاح کنند.(حجازی، 1388).
روش پژوهش
تئودور گوردون و هلمر روشی با عنوان مدل های ساختاری تاثیرات متقابل را در سال 1966 پدید آوردند و این روش یکی از روش های پیشرفته بر مبنای سناریو نویسی در تحقیقات آینده پژوهی است و بر این سوال بنا نهاده شده است که " آیا پیش بینی آینده می تواند مبتنی بر تاثیرات احتمالی متقابل اتفاقات آینده بر یکدیگر باشد؟"(گوردون، 1994)
نرم افزاری برای انجام این تحلیل های ساختاری بنام میک مک MICMAC وجود دارد. نرم افزار میک مک جهت انجام محاسبات سنگین ماتریس اثرات متقطع طراحی شده است. روش این نرم افزار این گونه است که ابتدا متغیر ها و مولفه های مهم در حوزه ی مورد نظر شناسایی می شوند، سپس در ماتریسی بنام ماتریس تحلیل اثرات وارد می شود و میزان ارتباط میان متغیر ها با حوزه ی مربوط، توسط خبرگان تشخیص داده می شود. متغیر های موجود در سطر بر متغیر های موجود در ستون بر اساس نمره داده شده از جانب خبرگان تاثیر می گذارند(گادت، 2008)
نمرات یا میزان تاثیرات علی با اعداد صفر تا سه سنجیده می شود.:
صفر: بدون تاثیر
یک: تاثیر ضعیف
دو: تاثیر متوسط
سه: تاثر زیاد است.(آسانس، 2007)
بنابراین اگر مثلا n متغیر در سطر وk متغیر در ستون بر اساس مطالعات کتابخانه ای یا نظر خبرگان در حوزه ی مورد نظر در آینده پژوهی شناسایی شده باشد و سپس بر اساس نظر خبرگان با درجات گفته شده، نمرات بین متغیر ها داده شده باشد. اکنون یک ماتریس n.k وجود خواهد داشت که در آن میزان تاثیر هر مولفه از سطر بر هر مولفه از ستون بدقت مشخص شده است.(مرادی، 1395).
داده های این نوع تحقیقات هم از طریق پرسش نامه و هم روش دلفی جمع آوری می شود. یعنی ابتدا در قالب مطالعات کتابخانه ای عوامل مورد نظر در حوزه مشخص می شود و در قالب روش دلفی از خبرگان این عوامل تایید نهایی می شوند. سپس در قالب پرسش نامه هایی با طیف های مشخص چهار گزینه ای، میزان تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم بین عوامل تاثیر گذار بر تاثیر پذیر مشخص و در ماتریس های نرم افزار میک مک نمایش داده می شود.
در تحلیل ماتریس های متقاطع با نرم افزار Micmac شش مرحله صورت می پذیرد:
- درک سیستمی و مشاهده پایداری و عدم پایداری سیستم
- شناسایی تاثیرات غیر مستقیم متغیر ها
- شناسایی عوامل پیشران اصلی و استفاده از آن ها در سناریو نویسی
- درک کلی از سیستم و پرهیز از تحلیل جزئی
- شناسایی عوامل ناپایدار کننده سیستم
- شناسایی محیط به واسطه ی سنجش تاثیر گذاری عوامل محیطی
با تحلیل های میک مک و استخراج عوامل اصلی می توان روابط بین متغیر ها را نیز بررسی کرد و به تهیه ی سناریو آینده پرداخت. به زودی بنا به درخواست دانشجویان دوره های نرم افزار میک مک به صورت کاربردی در آکادمی تحلیل آماری ایران برگزار می شود.
محسن مرادی
از کپی کردن مطالب سایت یا کانال بدون ذکر منبع خودداری شود.
آدرس کانال تلگرام: https://telegram.me/analysisacademy
سلام
میخواستم سوال کنم نرم افرار میک مک کار نذم افزار اکسپرت چویس برای رتبه بندی رو هم انجام میده؟
متشکرم
سلام به هیچ وجه
هر دو نرم افزار گرچه بر مبنای نظر خبرگان داده دیافت می کنن. اما یکی در حوزه اینده پژوهی مدل های ساختاری و تفسیری برای برای بیان بررشی از واقعیت در حال وقوع در آینده است اما اکسپرت چویس برای تصمیم گیری و اولویت بندی در زمان حال است و تنها قدرت اولویت بندی دارد
از توضیحات شما خیلی ممنونم
ماتریسی که در نرم افزار میکمک تکمیل میشه در صورت وجود رابطه با اعداد ۱ یا ۲ یا ۳ تکمیل میشه اما گرافی که روابط بین متغیرها رو نمایش میده دسته بندی پنج گانه داره از رابطه خیلی ضعیف تا خیلی قوی. چرا اینطوریه؟! ۱ یعنی ضعیف و ۲ متوسط و ۳ قوی. اما اون دو تا دسته اضافه در راهنمای گراف ها از کجا اومدن؟؟!!
عزیزم نرم افزار های تحلیل شبکه مختلف هستند و امتیاز دهی ها هم با درجات مختلف انجام میشه. بنابراین این توضیحات براحتی برای درجات مختلف بسته به نرم افزار ها قابل تغییر است